Къырымтатар эдебияты тарихына бала шаири адынен кирген Эшреф Ибраим 1928 сенеси февраль 20 куню Акъ-Мечит районындаки Садыр-Багъай коюнде (Черноморский район, с. Хмелёво) дюньягъа кельди. Кой мектебинде оджа олып чалышкъан бабасы Ибраим агъа огълуна чокътан-чокъ халкъ агъыз яратыджылыгъы нумюнелерини: масалларны, эфсанелерни, чынъ ве манелерни, дестанларны буюк усталыкънен икяе эте эди. Бойледже, Эшрефнинъ эсерлер динълемеге мерагъы ве севгиси арткъан сайын, эдебияткъа буюк авеслиги уянды.
Эшреф бабасынынъ ярдымынен, даа мектеп чагъына бармаздан, бир сыра къырымтатар ве рус классиклерининъ, эм де земане шаирлернинъ эсерлерини эзберден биле экен. Мектепке баргъан сонъ, озю де шиир язып башлагъан. Лякин, еди йыллыкъ мектепни битирмесинен, генч Эшрефнинъ де башына буюк мусибетлер келип ете. Экинджи джиан дженкнинъ башланмасы, халкъымызнынъ кутлевий суретте Ватанындан гъурбет ильлерге сюргюн этильмеси, ана-бабасынынъ вакъытсыз вефат этмелери ве дигер дешетли вакъиалар, Эшрефнинъ арзу-хаялларыны алт-усть этти, эдебияткъа авеслигини эксильтти. Озьбекистанда ана-бабасыз къалгъан апте-къардашларынен черелерини озьлери тапмакъ зорунда, ачлыкътан ольмемек ичюн аят ичюн куреш этелер. Чокъ агъыр заманда биле, пек сийрек олса да, Эшреф Ибраим шиирлер, манзумелер яза.
Йылларнен кечирген агъыр, азаплы яшайыш козьлерининъ зайыфлашмасына, сонъ бутюнлей кёр олмасына кетире. 1957 сенеси Ташкентте ана тилимизде «Ленин байрагъы» газетасынынъ чыкъып башламасы Эшреф Ибраимнинъ аятына нур багъышлады. Балалар ичюн шиирлер, масаллар, эфсанелер язды. Халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ зенгин аньанелеринден, шекиллеринден файдаланып, язылгъан эсерлерини тегиз, саде, меракълы, балаларнынъ яш хусусиетлерини козьге алгъан алда язылмасы, аят акъикъатына балалар козюнен бакъылмасы ве идракъ этильмеси кереклигини анълап, билип язды ве нешир эттирди.
Белли языджы, эдебиятшынас, тенкъидчи Айдер Осман шаир Эшреф Ибраимнинъ аяты ве иджадына багъышлап язгъан эдебий-тенкъидий макъалесинде: «Эшреф Ибраимнинъ къараманлары ве окъуйыджылары даа мектепке бармагъан ве я да янъы барып башлагъан балалардыр. О, озь шиирлеринде балаларны айванларнен, къушларнен, осюмликлер дюньясынен таныш эте. Къыскъа, окъунакълы сатырларда, адий сюжетлер ве янгъыравукъ къафиелер ярдымынен о чименликте ойнап юрген къозулар, дагъ озени, йипек къурту, самолётлар ве паровозлар, машиналар ве тракторлар акъкъында меракълы икяелер айтаракъ, балаларны олдукъча чешит шейлер дюньясына алып кире. Онынъ эсерлери балаларгъа дюнья муджизелирини адым-адым анълата, тувгъан табиаткъа, эмекке севги ашлай, оларда инсан къудрети йырлана» – деп язгъан, къыйметли фикир бильдирген эди.
Эшреф Ибраим иджадынынъ энъ гулленген вакъытында 1974 сенеси июль 26-да сюргюнликте вефат этти.
Эшреф Ибраимнинъ «Вай, вай, вай!»(1970) ве «Кок къушагъы» (1980) шиирий джыйынтыкълары нешир олунды.
Шаирнинъ эсерлери бала багъчалары, мектеплернинъ башлангъыч сыныф талебелери эм де окъув юртларынынъ студентлери ичюн нешир этильген китаплардан ер алгъанлар. Демек балаларымызнынъ садыкъ досту, сырдашы, оджасы арамызда айдын хатыраларда яшамакъта.
Ашагъыда шаир Эшреф Ибраимнинъ бир-къач манзум эсеринден парчаларыны беремиз.
Ана
Ачыкъ кокдай темиз къальбинъде,
Инсан ичюн мерамет толу.
— Ана, деген сёз – бу алемде,
Эр бир шейден, эр сёзден улу.
Меним кунешим
Мектеп меним кунешим,
Битмез онынъ зиясы.
Одыр меним дост-эшим,
Илим, бильги ювасы.
Оджама
Балалардан сизге бинъ-бир тешеккюр,
Илим, бильги, унер бересинъ бизге.
Аят корюнъ, даим яшанъ шад ве урь,
Сагъ ол, оджам, дерим ольгендже сизге.
Окъу, къызым
Бош кетмесинъ, вакъытынъ,
Окъу, къызым, окъу, сен.
Китап, дефтерде бахтынъ,
Бильги ич тюшмей коктен.
Яхшы окъуп, оссенъ сен,
Фенге иссе къошарсынъ.
Юртны севип нам берсенъ,
Сен инсангъа ошарсынъ.
Бала эвнинъ чырагъы
Дейлер, бала ёкъ ерде, зевкъ да олмай.
Бала эвнинъ чырагъы, келеджеги…
Бакъып алты балама козюм тоймай.
Алтысы да гонълюмнинъ гъондже-гули.
Оларда анъ, гульдай юзь бар, балдай сёз.
Шенъ йырлары бульбульге зевкъ бергендай.
Йылдызлардай йылтырай он эки козь,
Келеджекке чыракъмыз корь, дегендай.
Эдебият:
- Къуртнезир З. Къырымтатар эдиплери. – Симферополь, 2017.
- Осман А. Балаларнынъ севимли шаири // Айдер Осман. Осюв басамакълары: эдебий-тенкъидий макъалелер. – Ташкент,1984. – С. 91- 126.
- Бекиров Дж. Къырымтатар бала эдебиятынынъ хрестоматиясы. – Симферополь: Къырымдевокъувпеднешир, 1998.
- Мамбет Б. Эшреф Ибраим // Ибраим Эшреф. Кок къушагъы. Шиирлер, поэмалар, масаллар. – Ташкент, 1980.
- Ибраим Э. Кок къушагъы. Шиирлер, поэмалар, масаллар. – Ташкент, 1980.
Харахады А.М.,
Къырымтатар медений-тарихий мирас музейининъ
кучюк ильмий хадими.
