Къырымтатар эдебиятына дегерли иссе къошкъан шаир, терджиман Энвер Селямет 1917 сенеси Багъчасарай районы Чоткъара коюнде (1948 сенесинден Малодворное адыны алды, сонъ исе Красная Заря (Акъ-Шейих) коюне къошулды) дюньягъа кельди. Еди йыллыкъ умумтасиль мектепте окъуй. 1938 сенеси Ялта педагогика техникумыны, 1940 сенеси исе Къырым педагогика институтынынъ эки йыллыкъ къырымтатар тили ве эдебияты шубесини битире.
Онынъ биринджи шиирлери 1934 сенеси «Яш ленинджилер» меджмуасында басыла. Он еди яшында олгъанда, озюнинъ «Ана», «Байрам», «Бу ад», «Талдалы сув башында» киби ильк шиирлерини Энвер Селямет къырымтатар тили ве эдебияты оджасы олгъан шаир Осман Амитке окъуй.
О йыллары энди намлы шаир О. Амитнинъ айткъан алгъышлы, сыджакъ сёзлери онъа рух бере, Энверни шиириет алемине чеке. Озь оджасынынъ тевсиесинен яш шаир халкъ агъыз яратыджылыгъыны себатнен огренип башлай. Бу огренюв онынъ иджадий ишине буюк тесир эте. Къыскъа вакъыт ичинде Энвер Селямет «Яланджы чобан» ве «Алтын балта акъкъында масал» эсерлерини яза. 1937 сенеси «Алтын балта» шиирий масалы Къырым девлет нешриятында айры китап оларакъ нешир этиле. Китапнынъ муаррири Энвер Селяметнинъ сабыкъ оджасы Осман Амит ола. Бу мувафакъиеттен рухлангъан яш шаир янъы эсерлер устюнде чалышып башлай. О, энди шиирлерини топлап, биринджи джыйынтыгъыны азырлагъанда, Улу Ватан дженки башлана. Бу джыйынтыкъ ойле де дюнья юзюни корьмей.
Энвер Селямет Къара денъиз флоту матросы сыфатында Новороссийск, Севастополь, Одесса шеэрлерининъ имаесинде иштирак эте. Сталинград джебесинде агъыр яралана ве 1944 сенеси бир чокъ дженкявер медаллернен эмек ордусына къайта.
Халкъымызнен берабер сюргюнликке огърай. Озьбекистаннынъ Чырчыкъ шеэрине келип ерлеше. Андаки заводларнынъ биринде рессамлыкъ-безетюв ишлеринде чалыша.
Энвер Селямет иджадыны сюргюнлик девиринде де девам эте. О, аз олса да саз яза эди. Мевзу сайлав узеринде пек чокъ месулиетли чалыша, шиирлерининъ мевзуларыны эр даим Ватаны Къырымнен багъламагъа тырыша. Онынъ шиирлеринде садыкъ севги, намус, видждан, ахлякъ меселелери киби мевзулар да озь ерини таптылар. Шу себептен шаир эсерлерини нефис, саде, тазе окъунакълы олмасы ичюн пек чокъ тырыша. О, шиирлери окъуйыджыгъа буюк бахт багъышламасыны, онынъ элинде мубарек отьмек киби къалмасыны истей, арз эте:
Мен де фераланам ана тилимде,
Язгъанымны достлар окъуса –
Шииримни туткъан элимде,
Къалса сыджакъ отьмек къокъусы.
1970 сенеси Озьбекистанда Энвер Селяметнинъ «Ичкен сувларым», 1977 сенеси шаирнинъ 60 йыллыкъ юбилейине багъышлап «Бильген олса Прометей» адлы джыйынтыкълары нешир этиле. Бу джыйынтыкъта шаирнинъ чокъ йыллар девамында яраткъан эсерлери ер алды. Оларда чин достлукъ, пак севги, Ана-Ватангъа садыкълыкъ ифаде этиле.
1980 сенеси Энвер Селяметнинъ «Таян омузыма» адлы учюнджи джыйынтыгъы нешир этиле. Бу джыйынтыкъкъа шаирнинъ сонъки йыллар ичинде яраткъан янъы эсерлери, «Ильки богъдай» адлы поэмасы ве бир къач терджимелери кирсетиле.
Эдебият дюньясына озюнинъ аджайип терджиман олгъаныны нумайыш этерек о, Токъай, Шукрулло, Солоухин, Меджелайтис, Дариенко, Саджад Захир ве дигер миллет векиллерининъ эсерлерини ана тилине терджиме этип, къырымлы окъуйыджыларына эдие эте.
Омюрининъ сонъки йылларында Энвер Селямет А.П. Асямолованен бераберликте «Амет-Хан акъкъында дестан» эсерини язып, «Йылдыз» меджмуасынынъ 1978 сенеси №2 санында бастыра.
Ондан гъайры бутюниттифакъ «Мелодия» адлы фирмасы онынъ йигирмиден зияде шиирини грампластинкагъа язып чыкъара.
«Алтын балта» адлы шиирий масалы исе 105 бинъ нусхада озьбек тилинде де нешир этильген эди.
Арадан чокъ йыллар кечкен сонъ белли языджы, журналист Юсуф Али шаир, терджиман Энвер Селямет хусуста, онынъ иджады акъкъында язаркен: «Шаирнинъ къальбинден чыкъкъан ве кягъыткъа тюшкен назм сатырларына я да дюльбер терджимелерине дикъкъат этильсе, оларда муэллифнинъ набыз урувы сезиле, онынъ акъикъатта интеллектуаль бир сыма олгъанына эминлик беслейсинъ. Бу да акъикъат!» — деп, къыйметли фикир бильдире.
Заманымызнынъ, эдебиятымызнынъ акъикъий шаирлери арасындан ер алгъан, Языджылар бирлигининъ азасы олгъан Энвер Селямет 1980 сенеси 63 яшында Озьбекистаннынъ Чырчыкъ шеэринде вефат этти.
Халкъымыз Ана-Ватанына авдет олгъан сонъ, Акъмесджитте шаирнинъ 1995 сенеси «Алтын балта» масалы гъайрыдан ренкли ресимлернен, 2008 сенеси исе шиирлери, поэмалары, терджимелеринден тертип олунгъан «Эр шейинъдем, Ватан» (сайлама эсерлер) китаплары дюнья юзюни корьди.
«Эр шейинъдем, Ватан!» (шиир)
| Дагъларынънен ольченир Боюм-эним, Севингенде Сендеки енъишлерге. Онъып-оськен гонълюмде Ватан, сенинъ Чёллеринънинъ Азамат кенишлиги! Сенинъ аятынъдам мен, Гуллеринъдем, Азиз генджелеринъдем, Куньлеринъдем! Сакин юзюмни охшап, Нефесимни Алып кезген Тендирис еллеринъдем! Булутларнынъ астында Чаткъал башы, Андан санъа Севинип бакъкъан меним! Каналларнынъ ичинден Толып-ташып, Чёллеринъе даима, Акъкъан – меним! Буюк акърабалыкъ бу! | Чешит чечеклеринънинъ Тюсюндем мен, Изим къалгъан ёлларнынъ Эсиндем мен! Аят киби ёрулмай, Чабик акъкъан Нарын далгъаларынынъ Сесиндем мен! Узеринъде къуббенънинъ Мавысындам, Онынъ кенишлигиндем, Авасындам! Ерни якъмакъ истеген Къатиллерге Дост халкъларнынъ Котерген садасындам! Гъурурланам! Ватанымда кок кибими, Ер кибим, деп! Чюнки сенинъ нефесинъ, Сувунъ, Къанынъ Меним арекетимде, Теркибимде. |
Къулланылгъан эдебият:
- Къуртнезир З. Къырымтатар эдиплери. – Симферополь, 2017 – 340с.
- Эдемова У. Халкъ севген шаир. //Ленин байрагъы. – 1977. – август 11.
- Къуртнезир З. Фельсефий шиирлер. //Ленин байрагъы.–1981.– апрель 25.
- Э. Селямет. Эр шейинъдем, Ватан! ве диг. Шиирлер. // Йылдыз. – 1997. – №3. – С.153–157.
- Юсуф Али. Нефис сатырларнынъ муэллифи. (Электрон ресурс) — leylaemir.org›rus/literary-gallery/enver…enver…
Харахады А.М.,
Къырымтатар медений-тарихий мирас музейининъ
кичик ильмий хадими
