Экинджи джиан дженкинден эвель илим дюньясынынъ аланында къырымтатар эдебияты боюнджа диссертация язгъанлардан 2 зиялымыз: Керим Решидов (Джаманакълы)(1937с.) ве Алим Фетислямов (1939с.) къорчалавдан мувафакъиетли кечкен олып, филология илимлери намзети (кандидаты) ильмий унванына наиль олдылар.

1930-джы сенелернинъ ильк йылларында яш оджа ве алимлер сырасына къошулгъан Алим Фетислямов, халкъымыз ичюн даима эмиетли олгъан меселе – орта мектеплер ичюн дерсликлер азырлав ишине бельсенди. Бунынен берабер башлагъан ильмий-тедкъикъат ве иджадий ишлерини исе, та омюрининъ сонъуна къадар девам этти.

Алим Алим-огълу Фетислямов (тахаллюси Садырлы) 1905 сенеси декабрь 15 куню Кезлев (Евпатория) уездининъ (базы менбаларда Керич уезди) Садыр-Багъай коюнде (шимди: Черномор (Акъ-Мечит) р–ны Хмелёво кою) дюньягъа кельди. 1920 сенеси кой мектебини битирген сонъ Кезлевде адий ишчи олып чалыша, сонъра рабфакта окъуй. 1927 – 1931 сенелери Къырым Девлет педагогика институтынынъ къырымтатар тили ве эдебияты факультетинде окъугъан сонъ, бираз вакъыт техникумда оджалыкъ япа.

1932 сенесинден исе эм пединститутнынъ аспирантурасында окъуй, эм де дженк башлангъангъа къадар шу институтта дерс бере. Бу девирде эдебиятшынаслыкънен огърашкъан Алим Фетислямов «Халкъ шаири Шамиль Тохтаргъазы» (1937), «Шамиль Алядиннинъ яратыджылыгъы» (1938), «Тогъайбейнинъ Богдан Хмельницкийнен бирликте Лехистан къыралына къаршы сефери акъкъында» (1939), «Шаир Алтанълы акъкъында» (1940), «Поэзияда шаир озь озюни яратмалы» (1940) серлевалы ве дигер макъалелери беллидир.

Несирджининъ «Колхоз ичюн куреш» (1932) ве «Бавбек» (1935, повесть) адлы эсерлери айры китап алында нешир этильдилер.

Осман Акъчокъракълынынъ ибаресинен айткъанда: «Къырымнынъ мешур халкъ джигити» Алим Азамат-огълу (Айдамакъ) мерд, метанетли, акъикъатсевер, ватанпервер шахыс оларакъ халкъымызнынъ къальбинде эр вакъыт яшап кельген. Къырымда совет укюмети тикленген сонъ «Алим Айдамакъ» мевзусы тар манада, зияде: «факъыр койлю ве ишчилернинъ имаеджиси»; «помещиклернинъ, бай ве мырзаларнынъ мулькюни чекип ала ве фукъарелерге пайлаштыра» сыфатында пек мот, кениш яйрагъан мевзулардан олып къала. Атта, 1925 сенеси Умер Ипчининъ «Алим» пьесасы эсасында киносценарий язылып, 1926 с. «Алим» кинофильми (режиссёр Г. Тасин) Ялта киностудиясында чыкъарылгъан эди. Афсус ки, 1937 с. фильмни косьтермек ясакъ этильди.

Бу ишлернинъ акъынтысына А. Фетислямов да къошулып, 1936 сенеси «Эдебият ве культура» меджмуасында «Алим. Алим кимдир» серлевалы макъалесини дердж эттире.

Эдипнинъ бир чокъ макъалелери халкъ агъыз яратыджылыгъына багъышлангъан олып, джумледен, «Эдиге» дестаны акъкъында» (1938), «Чорабатыр» акъкъында» (1939), «Арзы къыз» (1939), «Къозукурпеч ве Баянсулу» (1941), «Совет девири къырымтатар фольклоры» (1941) киби макъалелери къырымтатар фольклорыны огренювге къошулгъан буюк иссесидир.

1939 сенеси Алим Фетислямов Ленинград университетинде «Земане къырымтатар поэзиясы» мевзусында диссертация къорчалап, филология илимлери намзети олды.

Экинджи джиан дженки башлагъанынен, алим элине силя алып, джебэге кетти. Уйкен лейтенант унванында 51-джи армиянынъ 172-джи окъчулар дивизиясына тайин этильген Алим Алимович Фитислямов (весикъада бойле) урушларнынъ биринде омузындан агъыр яралана ве арбий хызметтен 10.10. 1943 сенеси азат олуна.

Дженктен сонъ сюргюнликте омюр кечирген эдип, Озьбекистан маариф министрлигининъ ёлланмасынен 1943-1949 сенелери Андижан, Къокъанд, Ургенч шеэрлеринде оджалар азырлайыджы институтларда зенааты боюнджа чалыша. 1950 сенеси Къыргъызыстангъа авуша. Эвеля Джалал-Абад да, сонъра исе 1955 с. Ош шеэрлеринде педагогика институтларында пенсиягъа чыкъкъангъа къадар оджалыкъ этти, рус тили кафедрасынынъ мудири вазифесинде булунды. Шу девирде «Ленин байрагъы» газетасынен сыкъы алякъа багълады ве газетада онынъ: «Шиир язмакъ, ине иле къую къазмакътыр», «Юнус Темиркъаянынъ яратыджылыгъы», «Тильнинъ шекилленювине шаир ве эдипнинъ ролю», «Якъуб Зеккининъ иджады», «Эшреф Шемьи-заденинъ «Къавал» джыйынтыгъы акъкъанда» серлевалы ве даа дигер эдебий-тенкъидий макъалелери басылды.

Алимни земане эдебий тилимизнинъ инкишафы меселеси де раатсызлай эди. Лисанымызны орта ёлакъ шивеси лексикасы эсасында татбикъ этмек

(применять, внедрять), зенгинлештирмек, эдебий нормалаштырмакъ ёлларыны араштыра ве «Эдебий тилимизнинъ шекилленювинде шаир ве языджыларымызнынъ ролю» серлевалы макъалесинде миллий шаир ве языджыларымызнынъ эсерлеринден кетирильген нумюнелер эсасында озь муляхазасыны (мнение, суждение) ашкяр эте.

Алим Фетислямов 1967 сенесининъ ноябринде Ош шеэринде вефат этти.

Эдебиятшынаслыкъ ве тенкъитчилигимизни илерилетювге дегерли иссе къошкъан алимнинъ терен мундериджели макъалелери, эдебий эсерлери шимдики кунюмизге къадар меракънен огренильмекте, тедкъикъ этильмекте ве эдебий-медений мирасымыз олып къалмакъта.

Менбалар:

1. Алим Фетислямов. Алим. Алим кимдир. Тарихи материаллардан // Эдебият ве культура. – 1936. – №1. Ксерокопия.

2. Алим Фетислямов. «Эдебий тилимизнинъ шекилленювинде шаир ве языджыларымызнынъ ролю». // Йылдыз. – 1986. – №5. – С.126 –129.

3. Алим Фетислямов // Деятели крымскотатарской культуры (1921 – 1944) : биобиблиограф. словарь / сост. Д.П. Урсу. – Симферополь, 1999. – С.192–193.

4. Фазыл Р. Эдебиятшнас, алим, языджы : [А. Фетислямов акъкъында] // Р. Фазыл. Ирмакълар. Эдебий макъалелер, очерклер, хатырлавлар, левхалар. – Симферополь, 2002. – С. 306–308.

5. Къуртнезир З. Алим Фетислямов // З. Къуртнезир. Къырымтатар эдиплери: омюр ве яратыджылыкълары акъкъында къыскъа малюматлар. – Симферополь, 2017. – С. 110 –111. 6. ОБД «Мемориал» [https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=73746460]- электрон ресурс.

Харахады А.М.,

Къырымтатар медений-тарихий мирасы

музейининъ кучюк ильмий хадими.